Βυζάντιο – Καπνικός φόρος

Όπως το τζάκι έτσι και το «καπνός» , σήμαινε την εστία που κάπνιζε άρα κάθε νοικοκυριό. «Καπνικόν» ονόμαζαν στο Βυζάντιο τον «καπνικό φόρο» (με την έννοια της φορολογίας).  Άμεσος, τακτικός και σημαντικός φόρος που βάρυνε το κάθε νοικοκυριό. Πρόκειται για ένα παλιό φόρο, ο οποίος πιθανώς στα ύστερα βυζαντινά χρόνια να επιβάρυνε μόνο τους αγρότες ή τους παροίκους (εξαρτημένους γεωργούς), των ευαγών ιδρυμάτων, δηλ. του ορφανοτροφείου και των ξενώνων και των γηροκομείων των εκκλησιών και των βασιλικών μονών, ο καπνικός φόρος (φόρος για κάθε εστία που καπνίζει, δηλ. για κάθε νοικοκυριό) αναδρομικά από το πρώτο έτος της παράνομης βασιλείας του

Το 810 μ.Χ., προκάλεσε μεγάλη εντύπωση η απαίτηση του αυτοκράτορα Νικηφόρου (άνοδο στο θρόνο 31 Οκτωβρίου 802) να πληρώσουν οι πάροικοι των ευαγών ιδρυμάτων, των εκκλησιών και των μοναστηριών, το φόρο αναδρομικά από τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του.

Ένας περιηγητής στα 1530 που επισκέφτηκε την Αθήνα την αναφέρει ως σκλάβα και ερειπωμένη. Βαρύτατοι φόροι υπήρχαν. Υπήρχε ο καπνικός φόρος. Κάθε τζάκι φορολογούνταν με ένα δουκάτο. Κάθε ζώο –μικρό ή μεγάλο – φορολογούνταν ένα «άσπρο» το οποίο ισοδυναμούσε με 10 δηνάρια. Φορολογούσαν τα μελίσσια, το μούστο, τα βελανίδια.

Αναδρομή

Μετά την ανατροπή της αυτοκράτειρας Ειρήνης από τον Νικηφόρο, άρχισε να εφαρμόζεται μια αυστηρή οικονομική πολιτική με βασικό στόχο την ενίσχυση των εσόδων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέσω της φορολογίας. Για το σκοπό αυτόν καταργήθηκαν οι φοροαπαλλαγές που είχε θεσπίσει η Ειρήνη για τις εκκλησιαστικές και τις μοναστικές περιουσίες, το εμπόριο και τη μεταβίβαση κληρονομιάς. Απαλλοτριώθηκαν κτήματα της Εκκλησίας, χωρίς ωστόσο να απαλλαγεί η τελευταία από τη φορολογία τους. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Νικηφόρου Α΄ προκάλεσαν σταδιακά τη δυσαρέσκεια των μοναστικών και εκκλησιαστικών κύκλων, καθώς επίσης και των κατόχων μεγάλης εγγείου ιδιοκτησίας, τα συμφέροντα των οποίων θίγονταν άμεσα. Το γενικότερο αίσθημα δυσφορίας απέναντι στο νέο αυτοκράτορα συμμερίζονταν από την πλευρά τους και οι απλοί στρατιώτες, οι οποίοι διαμαρτύρονταν συγκεκριμένα για το ότι δεν λάμβαναν τις προβλεπόμενες αμοιβές τους.

Η Παναγία της Ερμού

Η εκκλησία που βρίσκεται στην Καπνικαρέα επί της οδού Ερμού είναι αφιερωμένη στην Παναγία και συγκεκριμένα στα Εισόδια της Θεοτόκου.

Ανάγεται στον 11ο αιώνα και χτίστηκε πάνω σε μια παλαιότερη βασιλική την οποία ανήγειρε η Ευδοκία, η σύζυγος του αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Θεοδοσίου του Μικρού. Σίγουρα και οι δύο εκκλησίες χτίστηκαν πάνω στα ερείπια ενός ναού της αρχαιότητας που ήταν αφιερωμένος είτε στην Αθηνά, είτε στη Δήμητρα. Γι’ αυτό το λόγο, γυναικεία θεία μορφή της χριστιανοσύνης, αντικετέστησε την αρχαία θεά.
Αν παρατηρήσει κάποιος την τοιχοποιία του κτιρίου θα διακρίνει κατάλοιπα οικοδομικών υλικών από αρχαίους ναούς, όπως κίονες με κιονόκρανα, επιγραφές κτλ.
Το εσωτερικό της εκκλησίας είναι πολύ όμορφο, με ιδιαίτερη βυζαντινή ατμόσφαιρα. Οι βυζαντινές τοιχογραφίες του αρχικού κτίσματος, καταστράφηκαν με το πέρασμα του χρόνου και αντικαταστάθηκαν με μοναδικά έργα του Φώτη Κόντογλου.

Ο φοροεισπράκτορας του καπνικού λεγόταν καπνικάριος ή καπνικάρις. Η γνωστή εκκλησία Καπνικαρέα έχει ως κτίτορα κάποιον τέτοιον φοροεισπράκτορα.

Ο Ναός ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1932. Τη διοικητική εποπτεία έχει η Εφορεία του Ι. Ναού, η οποία αποτελείται από Καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α. με πρόεδρο τον εκάστοτε κοσμήτορα της Σχολής.