Καλά Χριστούγεννα...

Τα Χριστούγεννα (σύνθετη λέξη της δημοτικής Χριστού + γέννα) δηλώνουν την ετήσια εορτή της γέννησης του Χριστού και κατ΄ επέκταση το σύνολο των εορτών από της Γεννήσεως μέχρι των Θεοφανίων ("Γιορτές των Χριστουγέννων”)

Το χρονικό διάστημα που περικλείει τις  γιορτές των Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Θεοφανίων, ονομάζεται στη λαογραφία και Δωδεκαήμερο.

Γενικά τα έθιμα στις "εορτές των Χριστουγέννων" προέρχονται από ένα συνδυασμό θρησκευτικών (χριστιανικών και πρότερων), και λαϊκών παραδόσεων που εορτάζονται κυρίως από τους χριστιανούς της Ευρώπης και Αμερικής αλλά και από άλλους λαούς μη χριστιανικούς (Κινέζοι, Ιάπωνες κλπ). Στην Ελλάδα συνδυάζονται διεθνή έθιμα όπως ο Αϊ Βασίλης και η υποδοχή του νέου έτους με ελληνικά έθιμα όπως το πρωτοχρονιάτικο ρόδι και ιστορίες με καλικάντζαρους. Κάθε χώρα έχει τα ιδιαίτερα Χριστουγεννιάτικα έθιμά της.

Ανταλλαγή δώρων :   Σημαντικότατο έθιμο στις γιορτές των Χριστουγέννων είναι η ανταλλαγή δώρων. Ιδιαίτερα για τα παιδιά, η εποχή των Χριστουγέννων είναι αυτή κατά την οποία λαμβάνουν σημαντικό αριθμό δώρων από τους γονείς και συγγενείς τους, αλλά και από τον Αϊ Βασίλη, ο οποίος κατά τη διεθνή παράδοση φέρνει τα δώρα κατεβαίνοντας από την καμινάδα του σπιτιού και τα τοποθετεί μέσα στις κάλτσες που είναι κρεμασμένες μπροστά από το τζάκι (κάλτσες των δώρων).

Χριστουγεννιάτικα τραγούδια :  Σημαντικά έθιμα στις εορτές των Χριστουγέννων θεωρούνται τα Κάλαντα Χριστουγέννων, τα κάλαντα Πρωτοχρονιάς και τα κάλαντα Φώτων που ψάλλουν συνήθως μικρά παιδιά. Επίσης πολύ δημοφιλή είναι και τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια (διεθνή και εθνικά).

Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση

Κύρια έθιμα στη διακόσμηση είναι ο στολισμός του δένδρου των Χριστουγέννων (διεθνές), η απεικόνιση Φάτνη της Γεννήσεως ή Φάτνη των αλόγων, το Αλεξανδριανό ή Αστέρι της Βηθλεέμ (διεθνές), το χριστουγεννιάτικο καράβι (ελληνική συνήθεια που έχει σχέση με την ενασχόληση των Ελλήνων με τη θάλασσα, αλλά και εκκλησιαστική αναφορά - η Εκκλησία συχνά συμβολίζεται με πλοίο), ο στολισμός τα φώτα των Χριστουγέννων (διεθνές) και το χριστουγεννιάτικο ημερολόγιο. Στην Ελλάδα το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίστηκε στα βασιλικά ανάκτορα όταν ήταν βασιλιάς ο Όθωνας.

Φαγητά των Χριστουγέννων

Την περίοδο των Χριστουγέννων στην Ελλάδα προετοιμάζονται (και καταναλώνονται) ιδιαίτερα φαγητά και γλυκά, όπως η γαλοπούλα, το χριστόψωμο, η βασιλόπιτα, τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες κλπ. που συμπληρώνουν το πατροπαράδοτο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Στη Θεσσαλία, στη Ρούμελη, στο Μωριά αλλά και στη Νησιωτική Ελλάδα, κυρίως του Αιγαίου, χαρακτηριστικά της γιορτής των Χριστουγέννων ήταν το διαρκές άναμμα της φωτιάς (κρατάει όλο το Δωδεκαήμερο) που έχει αποτρεπτικό χαρακτήρα κατά των καλικάντζαρων και των κακών πνευμάτων και το σφάξιμο και μαγείρεμα του γουρουνιού. Όσοι δεν είχαν γουρούνι σφάζανε γίδα ή πρόβατο. Στόλιζαν το σπίτι με κλαδιά κέδρων και αγριοκερασιάς. Δεν λούζονταν, γιατί το θεωρούσαν γρουσουζιά, κι έβαζαν ένα αγοράκι να κάνει ποδαρικό.

Το Χριστόψωμο…

Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.). Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. (Μερικοί εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του...). Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας

και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί. 

Οι λαοί κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα, το Χριστό.

Το Χριστόξυλο, έθιμο της Μακεδονίας

Στα χωριά της βορείου Ελλάδας, ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια τις παραμονές των γιορτών και διαλέγει το Χριστόξυλο, δηλαδή το πιο όμορφο, γερό και χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά, που θα το πάει σπίτι του, με σκοπό

να καίει συνέχεια στο τζάκι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Ο λαός πιστεύει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.

Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει καλά το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόμη και την καπνοδόχο, για να μη βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια, όπως λένε στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραμύθια.

Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού θα ανάψει την καινούρια φωτιά και θα μπει στην πυροστιά το Χριστόξυλο, με ευχή όλων

να αντέξει για όλο το δωδεκαήμερο των γιορτών.

Το τάισμα της βρύσης

Στην Κεντρική Ελλάδα οι κοπέλες, τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα των Χριστουγέννων (αλλού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς), πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση "για να κλέψουν το άκραντο νερό". Το λένε άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δε βγάζουν λέξη σ' όλη τη διαδρομή. Όταν φτάνουν εκεί, την "ταϊζουν", με διάφορες λιχουδιές: βούτυρο, ψωμί, τυρί, σιτάρι ή κλαδί ελιάς και λένε: 

"Όπως τρέχει το νερό σ' βρυσούλα μ', έτσ' να τρέχ' και το βιο μ'". 

Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, "κλέβουν νερό" και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες, μέχρι να πιουν όλοι από τ' άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια. 

...Και αν νομίζετε ότι ξέρετε τα κάλαντα γελιέστε! Είστε τυχεροί που τώρα πια δεν τα τραγουδάνε ολόκληρα !!!.  Το πλήρες κείμενο ακολουθεί...

Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας, Χριστού τη Θεία γέννηση, να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον, εν Βηθλεέμ τη πόλη, οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρεται η φύσης όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων, ο βασιλεύς των ουρανών, και ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι, το Δόξα εν υψίστης, και τούτο άξιον εστί, η των ποιμένων πίστης.

Εκ της Περσίας έρχονται, τρεις μάγοι με τα δώρα, άστρο λαμπρό τους οδηγεί, χωρίς να λείψει ώρα.

Φτάνοντας στην Ιερουσαλήμ, με πόθο ερωτούσι, πού εγεννήθει ο Χριστός, να πάν να τον ευρώσι.

Δια Χριστόν ως ήκουσε, ο βασιλεύς Ηρώδης, αμέσως εταράχτηκε, κι έγινε θηριώδης.

Διατί πολλά φοβήθηκε, δια τη βασιλεία, μην του τη πάρει ο Χριστός, και χάσει την αξία.

Κράζει τους μάγους και ρωτά, που ο Χριστός γεννάται, εν Βηθλεέμ ηξέρομε, ο συγγραφεύς διηγάται.

Τον είπε να υπάγουσι, και όπου τον εβρούσιν,  αφού τον προσκυνήσουσιν, να παν να του το πούσιν

Όπως υπάγει και αυτός, για να τον προσκυνήσει, με δόλο ως μισόθεος, για να τον αφανήσει.

Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντας, και τον αστέρα βλέπουν, φως θεϊκό κατέβαινε, και με χαρά προστρέχουν.

Φτάνοντας εις το σπήλαιο, βρίσκουν την Θεοτόκο, και βάστα στας αγκάλας της, τον Άγιον της Τόκο.

Γονατιστοί τον προσκυνούν, και δώρα του χαρίζουν, σμύρνα χρυσό και λίβανο, θεό τον εφημίζουν.

Σμύρνα είναι νέος άνθρωπος, χρυσό ως Βασιλέα, και λίβανο νέος θεός, σ’ όλη την ατμοσφαίρα.

Αφού τον προσκυνήσασιν, ευθύς πάλι μισεύουν, και τον Ηρώδη μελετούν, να πάνε για να εύρουν.

Άγγελος εκ των ουρανών, βγαίνει τους εμποδίζει, από άλλην οδό να πορευτούν,

αυτός τους διορίζει.

Και πάλι άλλος Άγγελος, τον Ιωσήφ προστάζει, εις Αίγυπτο να πορευτεί, και εκεί να ησυχάζει.

Να πάρει και την Μαριάμ, μαζί με τον υιό της, γιατί ο Ηρώδης εζητεί, τον τόκο τον δικό της.

Μη βλέποντας ο Βασιλεύς, τους μάγους να γυρίζουν, στην Βηθλεέμ επρόσταξε, παιδί να μην αφήσουν.

Χιλιάδες δεκατέσσερις, σφάζουν σε μια ημέρα, θρήνο κλαυθμό και οδυρμό, είχε κάθε μητέρα.

Και επληρώθην το ρηθέν, Προφήτου Ησαϊου, ως και των άλλων προφητών, και του Ιερεμίου.

Κρητικά κάλαντα

Καλήν εσπέρα άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,

οι ουρανοί αγάλλονται χαίρετ' η φύσις όλη.

Άψε Βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι

και κάτσε και ντουχούντιζε ίντα θα μας εφέρει.

Για πα και για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι

κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι

κι αν τό 'κανε κι η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.

Φέρε πανιέρι κάστανα, πανέρι λεπτοκάρυα

και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.

Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα

ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε 'καλησπέρα".

«Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες» [Κάλαντα ΘΡΑΚΗΣ]

«Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.

Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε τους Αρχαγγέλους, τους Ιεράρχες

Σεις Αρχαγγέλοι, σεις Ιεράρχες, να πα να φέρτε μύρο και μόσχο.

Κι οι Αρχαγγέλοι, για μύρο πάνε κι οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν

Κι ώσπου να πάνε, ώσπου να έρθουν, η Παναγιά μας ξελευτερώθκη.

Χριστός γεννιέτι χαρά στουν κόσμο, χαρά στον κόσμο στα παλληκάρια»

«Ελάτε δω γειτόνισσες» [Κάλαντα Ηπείρου]

«Ελάτε δω γειτόνισσες και σεις γειτονοπούλες μου,

τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε

τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ

να πάμε να γυρίσουμε, τα μάγια να σκορπίσουμε,

να πάμε στο ψηλό βουνό να δούμε τα βαγγέλια

να δούμε και την Παναγιά, όπου μας στέλνει τη χαρά

με του Χριστού τη δύναμη, τη χάρη του παιδιού της

τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ

κοιμάται στα τριαντάφυλλα, γεννιέται μες στα λούλουδα

γεννιέται μες στα λούλουδα, κοιμάται στα τριαντάφυλλα.

Τα σπάργανα για τον Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ

Τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε»

«Για σένα κόρη έμορφη» [Κάλαντα Ικαρίας]

«Για σένα κόρη έμορφη ήρθα με να τα πούμε

και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε

Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε

Και του χρόνου να σας πούμε, φέρτε μας κρασί να πιούμε

Αν έχεις κόρη έμορφη, βάλε την στο τσιμπίδι

Και κρέμασέ την αψηλά, να μην τη φαν οι ψύλλοι

Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε, τα ράφια ειν’ ασημένια,

Του χρόνου σαν και σήμερα να’ ναι μαλαματένια»

«Σήμερο Μάγοι έρχονται» [Κάλαντα Κέρκυρας]

«Σήμερο Μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη

και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης

κράζει τους Μάγους και ρωτά: Μάγοι που θε να πάτε;

Εις Βηθλεέμ το σπήλαιον, την πόλην την αγίαν

Που εκεί γεννάει το Χριστό, η Δέσποινα Μαρία.»

ΦTΩXA TA ΛOΓIA

MA OI EYXEΣ

ΠOY 'XΩ ΓIA ΣE, MEΓAΛEΣ!

KI AN EINAI MΠOPA H ZΩH

NA NAI XAPEΣ OI ΣTAΛEΣ!!!

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ !!!